Từ năm 1945, đặc biệt từ năm 1954, ở miền Bắc
Việt Nam, và sau đó, từ năm 1975, người dân trong cả nước không ngớt được/bị
giáo dục về lòng tự hào. Tự hào về bốn ngàn năm văn hiến. Tự hào về tài đánh
giặc, hết giặc Tống đến giặc Minh, giặc Thanh, giặc Chiêm, rồi giặc Pháp, giặc
Mỹ.
Tự hào. Lúc nào cũng tự hào. Sách viết về đất nước và con người
Việt Nam lúc nào cũng ánh lên vẻ sự tự hào. Có những điều tự hào có thực và
cũng có không ít những điều chỉ do tưởng tượng.
Câu nói “Ra ngõ gặp anh hùng” hay “Nhiều người ngoại quốc mơ ước
sáng ngủ dậy thấy mình là người Việt Nam” được lặp lại lặp lại từ học đường đến
các phương tiện truyền thông đại chúng.
Tuy nhiên, theo tôi, đã đến lúc nên có chính sách giáo dục người
Việt Nam về lòng xấu hổ.
Thật ra, nói “Theo tôi” là một cách nói hơi cường điệu. Tôi
không phải là người đầu tiên và càng không phải là người duy nhất nói lên điều
đó.
Trước, từ giữa thập niên 1980, đạo diễn Trần Văn Thủy đã nhấn
mạnh vào nhu cầu giáo dục lòng xấu hổ. Trong cuốn phim tài liệu “Chuyện tử tế”
nổi tiếng, Trần Văn Thủy đã so sánh việc giáo dục tại Nhật và tại Việt Nam:
Trong khi ở Nhật, một quốc gia tiến bộ và giàu mạnh nhất châu Á, trẻ em luôn
được giáo dục là đất nước của họ rất nghèo tài nguyên và bị thua trận một cách
nhục nhã, thì tại Việt Nam, một quốc gia thuộc loại lạc hậu và nghèo đói nhất
trên thế giới, trẻ em lại luôn được giáo dục một cách đầy tự hào: tài nguyên
thì giàu có, lịch sử thì trực rỡ, con người thì anh hùng, tài trí thì vô song
Cũng trong thập niên 1980, sau “Chuyện tử tế” một tí, trong bài
“Nhìn từ xa… Tổ quốc”, nhà thơ Nguyễn Duy cũng nói đến hiện tượng “Bội thực tự
hào”, và hơn nữa, “Ngộ độc tự hào” của người Việt Nam. Ông chỉ ra những điều
nghịch lý:
- Xứ sở thông minh – Sao thật lắm trẻ con
thất học
- Xứ sở thật thà – Sao thật lắm thứ điếm
- Xứ sở cần cù – Sao thật lắm Lãn Ông
- Xứ sở bao dung – Sao thật lắm thần dân lìa
xứ
- Xứ sở kỷ cương – Sao thật lắm vua: vua mánh,
vua lừa, vua chôm, vua chỉa, vua không ngai, vua choai choai, vua nhỏ
Nhưng trên tất cả là nghịch lý: Trong tuyên
truyền, lúc nào cũng “hát đồng ca”: “Ta là ta mà ta vẫn mê ta”, trong khi đó,
trên thực tế, ai cũng biết: “Thần tượng giả xèo xèo phi hành mỡ - Ợ lên thum
thủm cả tim gan”
Tuy nhiên, xin lưu ý: Trần Văn Thuỷ và Nguyễn Duy không phải là
những người đầu tiên phê phán bệnh tự hào và đặt vấn đề về nhu cầu giáo dục
lòng xấu hổ.
Ngay từ đầu thế kỷ 20, các nhà nho cấp tiến đã nhận ra được điều
đó. Trong các tác phẩm của mình, cả Phan Chu Trinh lẫn Phan Bội Châu đều nhiều
lần nhấn mạnh đến cái ngu và cái hèn của người Việt Nam. Hãy thử đọc lại đoạn
văn này của Phan Chu Trinh:
- Nhân dân nước Nam bây giờ, ngu xuẩn như trâu như ngựa, tha hồ
cho người ràng trói, cho người đánh đập, có miệng mà không dám kêu, gần chết mà
không dám than thở. (Trích theo Đặng Thai Mai, Văn thơ cách mạng Việt Nam đầu
thế kỷ 20, nxb Văn Học, Hà Nội, 1974, tr. 85).
Việt Nam hiện nay là một quốc gia độc lập. Tuy nhiên, trên rất
nhiều phương diện, so với mặt bằng chung của thế giới cũng như so với chính
tiềm năng và tiềm lực mà chúng ta có, có rất nhiều điều khiến chúng ta phải xấu
hổ.
Cần xấu hổ về trình độ phát triển của Việt Nam hiện nay vốn rất
thấp không những so với thế giới mà còn so với cả các quốc gia láng giềng của
chúng ta ở châu Á.
Cần xấu hổ về khoảng cách giàu nghèo phi lý và bất nhẫn giữa
thành thị và nông thôn, giữa cán bộ và người lao động bình thường không có
quyền thế và thân thế.
Cần xấu hổ về tinh thần vô kỷ luật, thậm chí, rất kém văn hoá
nhan nhản khắp nơi, từ công tư sở đến ngoài đường phố, từ cách làm việc đến
cách đi lại.
Cần xấu hổ về sự hoành hành của nạn tham nhũng ở mọi cấp.
Cần xấu hổ về những cách hành xử của nhà cầm quyền: nhu nhược
đối với nước ngoài, đặc biệt với Trung Quốc, nhưng lại độc tài và tàn bạo ngay
với những người tha thiết nhất đối với chủ quyền và sự toàn vẹn của Việt Nam.
Theo tôi, không chừng xấu hổ nên được xem là một đức hạnh cần
thiết nhất hiện nay.
Trong chừng mực nào đó, có thể nói, người Việt Nam hiện nay nên
được chia thành hai loại: Loại biết xấu hổ và loại không biết xấu hổ.
Giận thay, chính những kẻ không biết xấu hổ ấy lại đang không
ngừng rao giảng chân lý, công lý và đạo lý.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét